یبوست یکی از مشکلات شایع در میان مردم است و معمولاً به دفع مدفوع سخت، نامنظم و ناکامل اطلاق می شود. اگر تعداد اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته باشد، فرد مبتلا به یبوست و اگر کمتر از یک بار در هفته باشد، فرد مبتلا به یبوست شدید است.

ولی در نظر داشته باشید تنها تعداد دفعات اجابت مزاج، ملاک تشخیص یبوست نیست. احساس پری در مقعد، تخلیه‌ی ناکامل مدفوع و مدفوع سفت از دیگر علایم ابتلا به یبوست است. اگر این مشکلات برای چندین هفته ادامه یابد، یبوست مزمن در نظر گرفته می شود. که در این صورت ممکن است فرد در معرض عوارض یبوست مانند بواسیر (هموروئید) قرار گیرد.

با وجود این‌که یبوست یک بیماری و اختلال گوارشی شایع در نظر گرفته شده است اما بسیاری از مردم به چشم بیماری به آن نگاه نمی‌‌کنند و خیلی راحت از کنار آن می‌گذرند. یبوست می‌تواند مبدأ و منشأ بسیاری از اختلالات و مشکلات بعدی در ناحیه‌ی مقعد باشد.

علائم و نشانه‌های یبوست

مهمترین علائم یبوست عبارتند از :

• درد پایین شکم
• زور زدن حین اجابت مزاج
• کاهش تعداد دفعات دفع مدفوع
• مدفوع سفت و سخت یا در قطعات کوچک و گلوله‌ای
• خونریزی از مقعد
• حس تخلیه ناقص پس از اجابت مزاج
• نفخ شکم
• اسهال گاه به گاهی به علت انسداد روده بزرگ توسط مدفوع سخت

علت ایجاد یبوست

از لحاظ تئوری یبوست در اثر کاهش حرکات روده ایجاد می شود. یبوست می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی ایجاد شود. رژیم غذایی کم‌ فیبر و عادات تغذیه‌ای و رفتاری غلط و کم‌تحرکی شایع‌ترین علت یبوست محسوب می‌شوند. البته اختلال در حرکات روده‌ای یا عملکرد راست‌روده و مقعد ناشی از اختلال در اعصاب دستگاه گوارش یا مصرف برخی داروها نیز در بروز این مشکل بی‌تأثیر نیست. برخی از علل شایع یبوست عبارتند از:

• تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت‌های معمول روزانه
• مصرف مقدار زیادی از محصولات لبنی
• سندرم روده تحریک پذیر
• اختلال عصبی مانند بیماری پارکینسون و یا اسکلروز
• مصرف ناکافی آب و فیبر در رژیم غذایی
• استفاده بیش از حد از ملین‌ها
• اختلال هورمونی در دوران قاعدگی و بارداری (سطح بالایی از هورمون استروژن و پروژسترون در دوران قاعدگی و بارداری ممکن است منجر به یبوست شود. یک مورد از هر پنج زن باردار دچار یبوست بارداری می‌شود.)
• اختلال عصبی و عضلانی در دستگاه گوارش (بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، اسکلرودرمی، انسداد کاذب روده، بیماری هیرشپرونگ و سرطان یا تنگی روده بزرگ می توانند عملکرد عضلات و اعصاب روده بزرگ را دچار اختلال کنند.)
• بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی (برخی از بیماری‌های مغز و نخاع از جمله بیماری پارکینسون، ام اس و آسیب های نخاعی ممکن است منجر به یبوست شود.)
• مقاومت در برابر احساس دفع مدفوع (تعدادی از بیماران مبتلا به هموروئید یا شقاق به علت فرار از درد هنگام اجابت مزاج آن را به تأخیر می‌اندازند.)
• فشار روانی و استرس
• مصرف داروهای ضد درد (مانند کدئین و اکسی کدون)، داروهای ضد افسردگی (مانند آمی‌تریپتیلین و ایمی پرامین) و داروهای ضد تشنج (مانند فنی‌توئین و کاربامازپین)
• مکمل‌های حاوی آهن
• مصرف مسدود کننده کانال کلسیم مانند دیلتیازم و فدیپین
• سرطان روده بزرگ

چگونگی تشخیص یبوست

یبوست می‌تواند علامتی از یک بیماری گوارشی دیگر در فرد باشد. تشخیص نوع یبوست از نظر حاد (شروع اخیر) یا مزمن (بیش از دو هفته) بودن در تعیین یبوست بسیار مهم است. یبوست مزمن به علت وجود یک بیماری جدی با علت زمینه‌ای (برای مثال، تومورهای روده بزرگ) نیاز به ارزیابی فوری دارد. یبوست حاد در صورت که با نشانه‌های نگران‌کننده مانند خونریزی مقعدی، درد شدید شکمی و گرفتگی عضلات، تهوع و استفراغ و از دست دادن غیر ارادی وزن و …. همراه باشد، نیاز به بررسی خواهد داشت.

پزشک ابتدا با بررسی علایم بیمار شدت بیماری را بررسی می‌کند و بر اساس آن اقدام به درمان یا تصمیم به تست‌های تشخیصی دیگر می‌گیرد. اطلاعات دقیق از سوابق سایر بیماری‌ها، مصرف داروها و دیگر نشانه‌ها می‌تواند به تشخیص سریع‌تر علت یبوست کمک کند. برای مثال، اگر اجابت مزاج دردناک باشد احتمالاً مشکلی در دریچه‌ و خروجی مقعد وجود دارد. اگر مدفوع کم حجم باشد، می‌تواند از فقدان فیبر در رژیم غذایی ناشی شود. اگر بیمار مجبور است مدفوع را با زور و فشار زیادی دفع کند، ممکن است اختلالی در عملکرد عضلات کف لگن وجود داشته باشد.

بسیاری از آزمون‌های تشخیصی می‌تواند برای ارزیابی یبوست استفاده شود. اغلب بیماران تنها به چند آزمایش اساسی نیاز دارند و آزمون‌های تخصصی‌تر برای افرادی است که یبوست شدید داشته و یا مشکل آنها  به درمان پاسخ نمی دهد. تست های مورد استفاده برای این افراد بدین شرح است:

معاینه‌ی انگشتی : ممکن است پزشک طی یک معاینه بالینی، بیماری عامل یبوست را شناسایی کند. معاینه مقعد با انگشت می‌تواند به کشف تنگی مقعد کمک کند و همچنین پری مقعد نشان‌دهنده مشکلی در عضلات کف لگن و اطراف مقعد است.

آزمایش خون : با وجود دور از ذهن بودن ولی آزمایش خون در ارزیابی بیماران مبتلا به یبوست مناسب است. در موارد خاص آزمایش خون هورمون تیروئید (برای تشخیص کم‌کاری تیروئید) و کلسیم (برای کشف اختلال پاراتیروئیدی) ممکن است مفید باشد.

ادامه در درمان کلینیک